Grote tekorten en achterstanden: hoe cliëntenraden in 2023 de SMZ-problematiek hebben aangepakt

Er is een groot tekort aan verzekeringsartsen. Dit levert ernstige achterstanden op in de sociaal medische beoordelingen.^[1]

UWV-cliënten moeten soms langer dan een jaar wachten voordat ze kunnen worden beoordeeld door een verzekeringsarts. Met alle gevolgen van dien. Een aantal cliëntenraden heeft in 2023 verschillende initiatieven ontwikkeld om de gevolgen voor cliënten te verzachten en hun positie rondom de SMZ-problematiek te versterken. Roland de Groot (Centrale Cliëntenraad) en Ad Plandsoen (Noord-Holland Noord) vertellen over wat zij het afgelopen jaar hebben gedaan om cliënten hierin te ondersteunen. Roland:

“Sommige pleisters die geplakt worden kunnen ook negatieve gevolgen hebben voor cliënten. Als cliëntenraad brengen we die onder de aandacht van het UWV.”

In 2023 heeft de Algemene Rekenkamer vastgesteld dat de WIA niet langer uitvoerbaar is.^[2]

Al een aantal jaar probeert UWV het tekort aan verzekeringsartsen op te lossen. Zo zijn er versnellingsmaatregelen ingezet om de achterstanden in de beoordelingen in te halen. Dit doet UWV bijvoorbeeld door versneld te beoordelen. De 60+ maatregel en praktisch beoordelen zijn hiervan voorbeelden. Of door te werken met Sociaal Medische Centra (SMC), waar een verzekeringsarts wordt ondersteund door een team waardoor de beoordeling sneller en efficiënter plaats kan vinden. Uit onderzoek blijkt dat dit soms nog wisselende resultaten oplevert. De resultaten voor wat betreft de snelheid van beoordelen lopen bijvoorbeeld sterk uiteen tussen de verschillende SMC’s. “Als cliëntenraad volgen we deze ontwikkelingen om te kijken hoe we deze ook goed kunnen laten werken voor de client”, aldus Roland. “Als cliëntenraad signaleren wij deze knelpunten en ondernemen we vervolgens acties. Zoals het geven van advies aan UWV vanuit cliëntenperspectief.”

Een ongevraagd advies

Zo heeft de Centrale Cliëntenraad (CC) het afgelopen jaar een ongevraagd advies uitgebracht over de negatieve consequenties voor cliënten van het uitlopen van de sociaal medische beoordeling. De langdurige onzekerheid van de situatie levert cliënten veel stress en vragen op. “Het is voor cliënten onduidelijk wat er precies van hen wordt verwacht, wanneer ze de beoordeling kunnen verwachten en welke financiële consequenties dit voor hen heeft”, vertelt Roland. “Daarnaast blijft het voor cliënten onduidelijk hoe ze weer verantwoord kunnen re-integreren zonder een medische beoordeling en begeleiding. Dat is een kwalijke zaak.”

Om de periode tot de beoordeling te overbruggen, krijgen cliënten die wachten op hun beoordeling momenteel een voorschot op hun uitkering. Dit voorschot zorgt bij de meeste cliënten voor meer stress, aangezien het onduidelijk is of dit voorschot moet worden terugbetaald. Dit alles strookt niet met de uitkeringsrechten van de cliënt.

“In ons advies hebben we daarom voorgesteld dat UWV een compenserende betaling doet in plaats van een voorschot op de uitkering”, aldus Roland. Op deze manier kan de wachtperiode tot de beoordeling financieel worden overbrugd en worden de uitkeringsrechten gerepareerd, omdat de uitkering pas in gaat op het moment van toekenning en niet met terugwerkende kracht. En misschien wel het belangrijkste: de onzekerheid die cliënten momenteel ervaren over het voorschot wordt hiermee grotendeels weggenomen. Roland: “Het advies is zeer positief ontvangen door het UWV. Het ligt nu bij het ministerie van Sociale Zaken & Werkgelegenheid (SZW). Helaas ziet SZW op dit moment onvoldoende mogelijkheden om het advies op korte termijn uit te voeren.” Wel heeft de CC hun advies doorgezet naar de Landelijke Cliëntenraad (LCR). Zij gaan dit verder oppakken met SZW.

“Op deze manier proberen druk te blijven zetten om toch het beste voor de cliënt te behalen.”

Een verbetervoorstel

Een ander initiatief om de gevolgen te verzachten rondom de SMZ-problematiek voor cliënten, is het verbetervoorstel van de cliëntenraad Noord-Holland Noord (NHN). Ad vertelt: “In 2023 kregen wij vanuit meerdere kanten nog steeds signalen binnen dat cliënten de afgelopen paar jaar regelmatig onaangekondigd werden gebeld door het UWV over hun beoordeling.” Dit was met name het geval tijdens de coronaperiode, toen de tekorten aan artsen flink waren opgelopen en de beoordelingen niet live konden plaatsvinden. Volgens de signalen vond de beoordeling soms zelfs plaats via de telefoon en werd daarbij niet de mogelijkheid geboden om iemand aan te laten sluiten bij dat gesprek. Ook kwam het weleens voor dat er gebruik werd gemaakt van beeldbellen terwijl de cliënt daar niet mee om kon gaan en geen keuze in had.

Ad: “Dit is totaal niet volgens de gangbare procedure. De sociaal medische beoordeling is een emotioneel zwaar proces. Daar willen cliënten zich goed op voorbereiden, aangezien hun uitkering hiervan af hangt.” Dan is het zeer onprettig om hier op een onaangekondigd moment over te worden gebeld.

Vanaf 2021 kwamen er zowel landelijk (via de CC) als bij de districtsraden signalen binnen over het onaangekondigde bellen. De cliëntenraad NHN heeft deze signalen opgepikt en hier een verbetervoorstel voor geschreven. “In het voorstel hebben we UWV geadviseerd om verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen beter te instrueren. Bijvoorbeeld door heel duidelijk vooraf aan te kondigen wanneer cliënten worden gebeld over hun beoordeling.” In 2023 is het verbetervoorstel van NHN diverse keren besproken door de CC met de directie SMZ, zonder resultaat. Ad: “Aangezien UWV nog steeds onverwachts belt blijven, wij dit probleem aankaarten in 2024.”

Een aandachtspuntenlijst

Een laatste initiatief om cliënten beter te ondersteunen tijdens hun beoordeling is de aandachtspuntenlijst, ontwikkeld door de CC in 2022. De aandachtspuntenlijst geeft in hapklare brokken weer hoe cliënten zich kunnen voorbereiden op het beoordelingsgesprek. Welke stukken kan de cliënt van tevoren al verzamelen en welke vragen kan de cliënt tijdens het gesprek verwachten?

In oktober 2022 is de aandachtspuntenlijst als pilot gestart in Limburg. Cliënten ontvingen de lijst tijdens de WIA-aanvraag én nogmaals als ze een uitnodiging kregen voor het gesprek met de verzekeringsarts. Op basis van de pilot heeft het UWV de aandachtspuntenlijst geëvalueerd. “En de resultaten waren positief”, vertelt Roland enthousiast. 80% van de cliënten voelt zich door de aandachtspuntenlijst beter voorbereid op het beoordelingsgesprek en 92% gaf aan dat de lijst heeft geholpen om het gesprek beter te laten verlopen.

Daarnaast herkennen veel WIA-begeleiders de belangrijkste punten in de lijst om cliënten voor te bereiden op het gesprek met de verzekeringsarts. Roland: “UWV heeft nu toegezegd dat de aandachtspuntenlijst landelijk wordt uitgerold.

Op deze manier blijven we proberen om de dienstverlening van UWV te verbeteren voor de cliënten. Met name als het gaat om procedures en trajecten die cliënten als moeilijk kunnen ervaren.”